De vele functies van speeksel en mogelijke problemen

Speeksel is een doorzichtige, enigszins stroperige vloeistof welke uitgescheden wordt door drie paren grotere speekselklieren en honderden kleine klieren verspreid over het mondslijmvlies. De normale gemiddelde dagelijkse speekselproductie ligt tussen de 500 ml en 1500 ml per dag. De 3 paar grote speekselklieren zijn de oorspeekselklier (glandula parotis), de speekselklier onder de onderkaak (glandula submandibularis) en onder de tong bevinden zich nog 2 speekselklieren (glandula sublingualis). De grote speekselklieren produceren gemiddeld 500-1000 ml speeksel, de kleinere speekselklieren gemiddeld 500 ml per dag. De grootste speekselklier is de oorspeekselklier (parotis), deze scheidt voornamelijk water uit en wordt geactiveerd tijdens het eten. Water is dus het voornaamste bestanddeel van speeksel, maar speeksel bevat ook slijm (mucines), zouten (elektrolyten), enzymen, eiwitten en afweerstoffen. De vele belangrijke functies van speeksel zijn onder andere smering bij kauwen, slikken en bij spreken; bevochtiging en reiniging van het mondslijmvlies; bescherming tegen tanderosie, door buffering van zuren; bescherming tegen tandbederf, door herstel van beschadigd tandglazuur; bescherming tegen infecties, door antimicrobiële eiwitten; bereiding voor de spijsvertering waarbij het enzym amylase de eerste stap is; en het vrijmaken en oplossen van geur- en smaakstoffen uit voedsel. Afwijkingen en problemen van speeksel kunnen leiden tot diverse complicaties, zoals een droge mond (xerostomie), verstoorde samenstelling van de bacteriën en enzymen in het speeksel, functiestoornissen door mondgerelateerde klachten, problemen door verstoorde balans van het speeksel, en nog veel meer. Mogelijke oorzaken van speekselproblemen zijn onder andere mondademhaling, bijwerkingen van medicatie, bestraling, operaties of verwondingen van het hoofd-halsgebied, alcoholgebruik, roken, cannabis of koffie, uitdroging ten gevolge van hoge koorts, en chronische stress. In geval van hardnekkige klachten kan speekselonderzoek nodig zijn, waarbij de hoeveelheid en samenstelling van het speeksel worden geanalyseerd. Bij droge mondklachten wordt geadviseerd om het speeksel te laten onderzoeken om zo de juiste behandeling te kunnen starten. Het Nederlands Speekselcentrum heeft verschillende speekselklinieken waar patiënten terecht kunnen voor diagnostiek en advies. Voor meer informatie over speeksel en mondgezondheid, zie de volgende websites: speeksel, 123tandarts.nl, Beugelsenorthodontie.nl, Bloedendtandvlees.nl.